Ο ΛΟΓΟΣ ΣΤΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
συγγραφέας, βιβλίο, εκδόσεις, λογοτεχνία,
rongaliolio.jpg
«Η λογοτεχνία μπορεί να κρατά ζωντανή την Ιστορία ώστε οι άνθρωποι να μην την ξεχνούν», λέει ο Περουβιανός συγγραφέας Σαντιάγο Ρονκαλιόλο
Λίμα, Ιούνιος 1978. Οι δρόμοι έχουν γεμίσει κόκκινες σημαίες με λέξεις που κουβαλούν προβλήματα: «Κόμμα», «Κίνημα», «Μέτωπο», «Κομμουνιστικό», «Σοσιαλιστικό», «Εργατικό», «Αγροτικό», «Επαναστατικό»… Το Περού ετοιμάζεται για τις πρώτες ελεύθερες εκλογές του μετά τη δικτατορία και για τη μετάβαση στη Δημοκρατία. Μέσα στα σπίτια, όμως, όλοι είναι καρφωμένοι μπροστά στις τηλεοράσεις που αναμεταδίδουν τα ματς από το Μουντιάλ της Αργεντινής. Εκείνη τη μέρα παίζει το Περού με τη Σκοτία, και ο διαιτητής δίνει πέναλτι υπέρ της Σκοτίας.
Η αγωνία των φιλάθλων κορυφώνεται, όμως ο ηρωικός Κιρόγα το αποκρούει. Οι ιαχές που γεμίζουν τον αέρα σβήνουν τον ήχο ενός πυροβολισμού. Ο 40άρης Χοακίν Κάλβο πέφτει νεκρός. Ηταν ένας καθηγητής Κοινωνιολογίας που τον εμπιστεύονταν όλες οι αριστερίστικες ομάδες, παρτενέρ στο σκάκι με τον βοηθό αρχειοφύλακα στα Δικαστήρια, Φελίξ Τσακαλτάνα, άνθρωπο συντηρητικό, άκακο, προσκολλημένο στους τύπους.
Τα δύο αυτά πρόσωπα θα γίνουν οι καταλύτες σε μια πολύ σκοτεινή υπόθεση με εξαφανίσεις Περουβιανών φοιτητών στην Αργεντινή του Βιδέλα, με απαγωγές βρεφών από τα κέντρα βασανιστηρίων του Μπουένος Aϊρες και με ανοιχτούς λογαριασμούς από το κυνήγι των αναρχικών στον Ισπανικό Εμφύλιο.
Μια υπόθεση όπου διασταυρώνονται εμμονικοί οπαδοί των νόμων και εμμονικοί οπαδοί των όπλων, ποδοσφαιριστές που γίνονται λαϊκά είδωλα και λαοί που χειραγωγούνται, ασύδοτοι κρατικοί και στρατιωτικοί μηχανισμοί, διπλοί πράκτορες που δρουν κρυφά από τις Υπηρεσίες Πληροφοριών και εισδύουν στους αριστερούς πυρήνες, ξένοι κομάντο που κάνουν παράνομες συλλήψεις στο πλαίσιο μιας κοινής διακρατικής παραστρατιωτικής επιχείρησης («Κόνδωρ»), γυναίκες απελευθερωμένες και γυναίκες που τηρούν τις παραδόσεις, υπερασπιστές των ανθρώπινων δικαιωμάτων και όργανα καταστολής τους, νοσταλγοί της δημοκρατίας και νοσταλγοί του φασισμού.
Σ’ αυτή τη δίνη ρίχνει ο Περουβιανός Σαντιάγο Ρονκαλιόλο τους αναγνώστες της Εσχάτης των ποινών (Καστανιώτης, μτφρ. Κώστας Αθανασίου). Είναι το καινούργιο του πολιτικό θρίλερ, το οποίο κουμπώνει με τον Κόκκινο Απρίλη του 2006 (Καστανιώτης, μτφρ. Μαργαρίτα Μπονάτσου), σε ένα συναρπαστικό μυθιστορηματικό δίπτυχο που εξερευνά το μεταδικτατορικό τοπίο στη Λατινική Αμερική, από την προοπτική της νεότερης γενιάς.
«Το κακό είναι ότι η δημοκρατία προχωρά με πολύ πιο αργούς ρυθμούς απ’ ό,τι η βία» σχολιάζει ο Ρονκαλιόλο. Και αναφέρεται ειδικότερα στις νοτιοαμερικανικές κυβερνήσεις που ακόμα δεν έχουν καταφέρει να θεραπεύσουν τις αχανείς ανισότητες -φυλετικές, κοινωνικές, πολιτισμικές- οι οποίες εξακολουθούν να τραυματίζουν χώρες όπως το Περού, η Χιλή ή η Αργεντινή.
Χώρες που έζησαν μέχρι πρόσφατα κάτω από στυγνές δικτατορίες (Φουχιμόρι, Πινοτσέτ, Βιδέλα), αλλά γνώρισαν και δυναμικά ένοπλα αντάρτικα. Χαρακτηριστικό το μαοϊκό «Φωτεινό Μονοπάτι» που έδρασε στο Περού τη 15ετία μετά ακριβώς τις «ελεύθερες» εκλογές στις οποίες αναφέρεται η Εσχάτη των ποινών. Σε αυτά θα εστιάσει την ερχόμενη εβδομάδα στη Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα ο 40χρονος σήμερα συγγραφέας, και χρονογράφος στην ισπανική «Ελ Παΐς», ο οποίος προσκλήθηκε από το Φεστιβάλ ΛΕΑ, τις εκδόσεις Καστανιώτη και τα Public, και σήμερα μιλά στην «Εφ.Συν.».
Πιο πολύ πιστεύω στους μικρούς ήρωες
• Με την Εσχάτη των ποινών μεταφέρετε τον αναγνώστη στο παρελθόν του Κόκκινου Απρίλη που κυκλοφόρησε το 2006. Γιατί επιστρέφετε ως συγγραφέας στα τραύματα της Λατινικής Αμερικής, τα οποία μάλιστα συνδέετε με την Ευρωπαϊκή Ιστορία;
«Ο Κόκκινος Απρίλης είχε τεράστια επιτυχία με βραβεία και μεταφράσεις σε πάνω από 20 γλώσσες. Ενδεχομένως παραήταν μεγάλη η επιτυχία του. Ο κόσμος άρχισε να με αντιμετωπίζει περισσότερο σαν πολιτικό παρά σαν συγγραφέα. Κάτι πολύ κολακευτικό στην αρχή, αλλά μάλλον παράξενο στη συνέχεια.
Γι’ αυτό αποφάσισα να αλλάξω πεδίο: αφοσιώθηκα σε εντελώς διαφορετικά σχέδια, όπως οι κωμωδίες ηθών ή τα μη μυθοπλαστικά αφηγήματα (βλ. τον Ουρουγουανό εραστή με πρωταγωνιστή τον Λόρκα και τη λατινοαμερικανική ιντελιγκέντσια), ώστε να ξανακερδίσω μια θέση ως παραμυθάς. Αλλά μόλις έκλεισε αυτός ο κύκλος, αποφάσισα να ξαναγράψω για την πολιτική ιστορία της Νότιας Αμερικής. Και τότε μπροστά μου εμφανίζεται ο εισαγγελέας Τσακαλτάνα και μού λέει “φίλε μου, πρέπει να το παραδεχτείς: είμαι ο άνθρωπός σου!”
»Είναι γεγονός ότι με τριβέλιζε το να μιλήσω για τον φασισμό, τώρα μάλιστα που επιστρέφει στην Ευρώπη. Ξέρετε, συνδέουμε τον φασισμό με τη Γερμανία και φυσικά με την Ιταλία. Ομως όσον αφορά τη στρατιωτική του πτυχή, η αφετηρία και το τέλος του εντοπίζονται στις ισπανόφωνες χώρες.
Ο φασισμός έδειξε τα όπλα του τη δεκαετία του ’30 στον Ισπανικό Εμφύλιο. Και το ’70, οι δικτατορίες της Χιλής και της Αργεντινής κληρονόμησαν τον αντικομμουνισμό του, την αισθητική και τις μεθόδους του. Ετσι, ο χαρακτήρας-καταλύτης στο καινούργιο μου μυθιστόρημα, ο Χοακίν Κάλβο, είναι γεννημένος στην Ισπανία του ’30 και πεθαίνει στη Λατινική Αμερική του ’70. Προσπαθεί να ξεφύγει από τη φρίκη, όμως η φρίκη τον ακολουθεί».
• Απαγωγές παιδιών, κλοπές βρεφών από τις λεχώνες μάνες τους, παράνομες υιοθεσίες, δολοφονίες γονέων, φυλακίσεις ή διωγμοί τους… Είναι η σκοτεινή ιστορία του 20ού αιώνα σε χώρες πληγωμένες από δικτατορίες, εμφύλιους πολέμους ή την αποικιοκρατία, όπως η Αργεντινή, η Ισπανία, η Ιρλανδία, η Αυστραλία αλλά και η Ελλάδα. Αυτό το ζήτημα είναι η καρδιά της Εσχάτης των ποινών. Πόσο βαθιά επηρεάζει τις νέες γενιές στη Λατινική Αμερική;
«Αυτή τη στιγμή, η Λατινική Αμερική προσεγγίζει το παρελθόν της με πολύ πιο κριτική ματιά απ’ ό,τι η Ευρώπη. Στο Περού, στη Χιλή ή στην Αργεντινή οι παλιοί βασανιστές βρίσκονται στη φυλακή ή τουλάχιστον περνούν από δίκες, την ώρα που τόσοι άνθρωποι στην Ισπανία δεν ξέρουν καν πού θάφτηκαν οι παππούδες τους όταν σκοτώθηκαν στη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου.
Εμείς είχαμε Ινδιάνους ή μιγάδες προέδρους, ενώ στη Γαλλία εξακολουθούν να ψηφίζουν υπέρ του Εθνικού Μετώπου. Στη σημερινή Αργεντινή, τα παιδιά που έπεσαν θύματα απαγωγών στη διάρκεια της δικτατορίας είναι σήμερα ενήλικες που φροντίζουν τους φυσικούς γονείς τους. Εγώ λοιπόν προσπαθώ να αποτελώ μέρος αυτής της διαδικασίας, έστω ενός μικρού μέρους της. Η Λογοτεχνία μπορεί, πιστεύω, να κρατά ζωντανή την Ιστορία μας, ώστε οι άνθρωποι να μην την ξεχνούν».
• Ησασταν τριών χρόνων το 1978, όταν για πολιτικούς λόγους η οικογένειά σας εξαναγκάστηκε από την τότε στρατιωτική κυβέρνηση να εγκαταλείψει το Περού. Μεγαλώσατε ως εξόριστο παιδί στο Μεξικό, και επιστρέψατε για το Γυμνάσιο στη Λίμα όταν μαινόταν η αιματηρή σύγκρουση μεταξύ των ενόπλων κρατικών και παρακρατικών δυνάμεων και του κινήματος «Φωτεινό Μονοπάτι». Τώρα κατοικείτε στη Βαρκελώνη, μια πόλη-κλειδί στη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου. Με ποιο τρόπο σάς επηρέασε αυτό το σκηνικό;
«Ξεχάσατε ότι επιπλέον είμαι ένας μετανάστης… Και τότε ήρθε η ευρωπαϊκή κρίση, οπότε ως Περουβιανός έγινα πλέον ειδικός και στην Κρίση! Αυτό έγινε! Ολόκληρη η ζωή μου επικεντρώθηκε στο να παλεύω ενάντια στα πολιτικά γεγονότα που εκτυλίσσονταν γύρω μου. Πολύ θα μού άρεσε, λοιπόν, να μη σκέφτομαι την πολιτική, αλλά πώς να το καταφέρω;»
• Και στα δύο πολιτικά θρίλερ σας διαλέξατε ως πρωταγωνιστή έναν συντηρητικό δημόσιο υπάλληλο ο οποίος αφυπνίζεται και αποδίδει δικαιοσύνη. Ο Φέλιξ Τσακαλτάνα Σαλντίβαρ, αρχειοφύλακας που εξελίσσεται σε αντεισαγγελέα, παραβαίνει τους κανόνες διότι δεν μπορεί να αποδεχτεί την κατάχρηση εξουσίας από την Κυβέρνηση, την Αστυνομία ή τον Στρατό, ούτε την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Πιστεύετε πως αυτή η στάση συνιστά την πεμπτουσία της δημοκρατικής συνείδησης;
«Μού αρέσει αυτή η ερώτηση διότι η απάντηση είναι “Ναι”. Στη διάρκεια του 20ού αιώνα ο κόσμος πίστευε στους ήρωες. Ηταν οι μάρτυρες του καπιταλισμού ή του κομμουνισμού που ήσαν έτοιμοι να πεθάνουν για ένα ιδανικό. Εγώ όμως πιστεύω πιο πολύ στους μικρούς ήρωες, όπως ο Τσακαλτάνα. Δεν είναι κάποιος που σπάει ακριβώς τους κανόνες. Αντίθετα, μάλλον επιμένει στη νόρμα, στην τυπική διαδικασία, επειδή θέλει να είναι σίγουρος πως κάνει το σωστό. Για σκεφτείτε όμως: όταν εκείνοι που φτιάχνουν τους νόμους είναι οι πρώτοι που τους παραβιάζουν, ενδεχομένως η εφαρμογή της γραφειοκρατίας να είναι παραδόξως η μοναδική έντιμη στάση».
• Ενας τελείως διαφορετικός χαρακτήρας, ο ηγέτης του «Μονοπατιού» Αμπιμαέλ Γκουσμάν, που επέλεξε τη βία ως τρόπο αντίστασης στην κρατική αυθαιρεσία και βαρβαρότητα, γίνεται πρωταγωνιστής στην έρευνα-βιογραφία Τέταρτη Ρομφαία. Μπορείτε άραγε να τον κατανοήσετε ως γέννημα εκείνης της ταραγμένης εποχής;
«Ο Γκουσμάν είναι το προϊόν της βεβαιότητας ότι τα πολιτικά συστήματα είναι τόσο φρικτά ώστε οποιαδήποτε επανάσταση είναι καλύτερη. Αλλά εκείνος απέδειξε επιπλέον ότι η επανάσταση μπορεί να είναι πιο σκληρή και πιο βίαιη από το Κράτος. Εχω την εντύπωση, ωστόσο, πως ειδικά σήμερα θα είναι περισσότερο ενδιαφέρον να τον “διαβάσει” κανείς από την ευρωπαϊκή σκοπιά.
Διότι ως ξένος που ζει εδώ, βλέπω πολλούς Ευρωπαίους που θέλουν να αλλάξουν το σύστημα. Σ’ αυτό συμφωνώ. Πρέπει να αλλάξουμε τα πράγματα. Ομως όσο έκανα την έρευνά μου για τον Γκουσμάν, έμαθα πριν απ’ όλα να ρωτάω: “είναι όντως καλύτερη η δική σας εναλλακτική προοπτική;”»
• Είστε κι εσείς ένας «αγανακτισμένος» πολίτης; Βλέπετε καθόλου προοπτικές για το κίνημα των Indignados στην Ισπανία;
«Συμμερίζομαι αυτό το συναίσθημα, και συμμετείχα σε πολλές διαδηλώσεις. Αλλά το στοίχημα είναι να γεννήσουν μια αληθινά βιώσιμη εναλλακτική. Για μένα, το “Σύστημα” δεν είναι οι διεφθαρμένοι Ισπανοί πολιτικοί ηγέτες, ούτε οι τράπεζες που πλούτισαν. Για μένα το σύστημα είναι οι γιατροί στα δημόσια νοσοκομεία ή οι δάσκαλοι στα σχολεία. Αυτό το σύστημα θέλω να το προστατέψω. Επομένως, χρειαζόμαστε μια Αριστερά που να προχωρά πέρα από τα σλόγκαν. Τα αριστερά κόμματα κέρδισαν στις πρόσφατες δημοτικές εκλογές. Τώρα έχουν μπροστά τους έξι μήνες μέχρι τις εθνικές εκλογές, για να αποδείξουν ότι μπορούν να οργανώσουν και να εφαρμόσουν ένα σχέδιο. Ελπίζω πραγματικά να τα καταφέρουν».
Οι καλοί συγγραφείς μάς κάνουν να σκεφτόμαστε
Γεννημένος το 1975, ο Σαντιάγο Ρονκαλιόλο θα μπορούσε να βολευτεί σ’ αυτό που ονομάζει «caviar left». Ομως δεν το θέλησε.
Στα τέλη του ’90 επέλεξε να εργαστεί στον Συνήγορο του Πολίτη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και διερεύνησε τις εξαφανίσεις και τις δολοφονίες χιλιάδων πολιτών ύποπτων για τις ιδέες τους. Πήγε πολλές φορές στις φυλακές, μίλησε με βασανιστές, με μέλη των ειδικών δυνάμεων που εφάρμοσαν με πρωτοφανή αγριότητα την κρατική καταστολή, αλλά μίλησε και με τους επαναστάτες-υπαρχηγούς του Γκουσμάν που εκτίνει ποινή ισόβιας κάθειρξης.
Αυτή η εμπειρία τον σφράγισε, και όταν το 2006 και 2007 την κατέγραψε στον Κόκκινο Απρίλη και στην Τέταρτη ρομφαία (σ.σ. …του μαρξισμού, Καστανιώτης μτφρ. Μαργαρίτα Μπονάτσου), κατάφερε να μετατρέψει σε μπεστ σέλερ την ιστορία της ακμής και της παρακμής του ένοπλου αγώνα στο Περού. Τώρα, μαζί με την Εσχάτη των ποινών, τα βιβλία αυτά παρακολουθούν την κληρονομιά της πολιτικής βίας στο Περού αλλά και στην Αργεντινή και στη Χιλή. Ορόσημα, οι εκλογές του 1978 και του 2000 στο Περού.
Σήμερα ο Ρονκαλιόλο ζει στην Ισπανία, καλλιεργεί μια λογοτεχνία που ακουμπά στην επικαιρότητα και βασίζεται στη δημοσιογραφική κ.ά. έρευνα, και συνεχίζει να αναζητά την απάντηση στο ερώτημα «Γιατί η δημοκρατία μένει στα χαρτιά;». Ωστόσο δεν επέστρεψε στο Περού όταν ο πατέρας του, Ραφαέλ Ρονκαλιόλο, παλιός σοσιαλιστής, ανέλαβε την περίοδο 2011-2013 υπουργός Εξωτερικών με πρωθυπουργό τον Ολάντα Ουμάλα…
• Εάν δεχτούμε πως οι δικτατορίες, οι κοινωνικές επαναστάσεις και οι παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων είναι τα κρίσιμα ζητήματα στις δεκαετίες ’70 και ’80 στη Λατινική Αμερική, ποιο θεωρείτε πως είναι σήμερα το κρίσιμο ζήτημα στον δυτικό κόσμο;
«Ο Φόβος. Γι’ αυτό και γράφω για φόβους που έρχονται από την Ιστορία αλλά και από την καθημερινή ζωή. Η Ευρώπη φοβάται τους ξένους. Αποτέλεσμα, είτε τους αφήνουμε να πεθάνουν στη Μεσόγειο είτε οργανώνουμε ακροδεξιές ομάδες για να τους παρενοχλούμε. Ο φόβος οδήγησε τις δυτικές χώρες να εισβάλουν στο Ιράκ και στη Λιβύη και νά τώρα που έχουμε εκεί τις πρωτεύουσες του τρομοκρατικού χαλιφάτου Daesh (σ.σ.: η αραβική ονομασία για το ΙSIS). Ο φόβος αυτοτροφοδοτείται, και προκαλεί νέες αιτίες πανικού».
• Σ’ αυτούς τους χαλεπούς καιρούς, έχει ή όχι κάποιον ιδιαίτερο κοινωνικό ρόλο ο συγγραφέας;
«Οι καλοί συγγραφείς κάνουν τους ανθρώπους να σκέφτονται. Δεν νομίζω ότι δίνουμε όλες τις απαντήσεις. Αλλά πιστεύω πως οι καλές ιστορίες προκαλούν καίριες ερωτήσεις˙ παρακινούν τους ανθρώπους να τις διατυπώσουν. Θα μου άρεσε πολύ να είμαι ένας από αυτούς τους συγγραφείς…»
• Ποιο είναι το πρόταγμά σας;
«Ως συγγραφέας, θέλω να συνεχίσω να εξερευνώ τον φόβο. Μεγάλωσα μέσα στον φόβο. Ξέρω να τον αναγνωρίζω. Ως πρόσωπο, έχω δύο παιδιά. Θέλω να τα κάνω χαρούμενους και καλούς ανθρώπους. Αυτό είναι το σημαντικότερο».
Το ποδόσφαιρο, όπλο της εξουσίας
• Το 1978, το Μουντιάλ της Αργεντινής με την ευρύτατη απήχησή του χρησίμευσε ως μέσο χειραγώγησης και παραπλάνησης της κοινής γνώμης και ως πλυντήριο για τις αμαρτίες της χούντας. Την ίδια εκείνη εβδομάδα, το Περού ετοιμαζόταν για τη δημοκρατία κυνηγώντας τους κομμουνιστές. Τι είχατε στο μυαλό σας όταν επιλέξατε το σύμβολο του πέναλτι ως άξονα στο μυθιστόρημά σας;
«Αρκεί να κοιτάξετε τις ειδήσεις τις τελευταίες ημέρες. Υψηλά στελέχη της FIFA κατηγορούνται για διαφθορά. Στην Ισπανία, πρόεδροι και παράγοντες μεγάλων ποδοσφαιρικών ομάδων καταγγέλλονται για απάτες και για παιχνίδια επιρροής. Ομως παράλληλα τόσο στην Ισπανία όσο και στην Αίγυπτο οι φίλαθλοι της μπάλας σκοτώνουν και πεθαίνουν για τις ομάδες τους. Το ποδόσφαιρο είναι το μεγαλύτερο μαζικό θέαμα και, ταυτόχρονα, η μεγάλη σκηνή του συλλογικού αισθήματος. Επομένως, είναι το ιδανικό πεδίο απ’ όπου η εξουσία μπορεί να αντλήσει μεγάλα κέρδη ενόσω παραμυθιάζει τους πολίτες ότι είναι ευχαριστημένοι. Επικίνδυνο».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου